การศึกษานี้ มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาถึงคติสัญลักษณ์ กระบวนการออกแบบ และความสัมฤทธิ์ ผลของการออกแบบเมืองเชียงใหม่ตามขอบเขตพื้นที่เวียง รูปสี่เหลี่ยมจัตุรัสที่ล้อมด้วยคูน้ำ และพื้นที่ล้อมรอบรูปวงโค้งภายใต้วัฒนธรรมล้านนา ด้วยกระบวนการศึกษาทางประวัติศาสตร์สถาปัตยกรรม
ผลการศึกษาพบว่า เมื่อพญามังรายสถาปนาเมืองเชียงใหม่ ในปี พ.ศ. 1839 สันนิษฐานว่าได้ใช้องค์ความรู้ทางดาราศาสตร์ผสานร่วมกับโหราศาสตร์ตามระบบทักษา อันประกอบด้วยดาวเคราะห์สำคัญ 9 ดวง ได้แก่ พระอาทิตย์ พระจันทร์ พระอังคาร พระพุธ พระพฤหัส พระศุกร์ พระเสาร์ พระราหู และพระเกตุ ในกระบวนการออกแบบ โดยได้ให้ความหมายเชิงสัญลักษณ์พื้นที่เวียงรูปจัตุรัสล้อมด้วยคูน้ำ สื่อถึงภาพจำลองอาณาเขตจักรวาลอันศักดิ์สิทธิ์ ส่วนพื้นที่เวียงรูปวงโค้ง เป็นส่วนหนึ่งของรูปหอยสังข์ สัญลักษณ์ความเป็นสิริมงคลและความอุดมสมบูรณ์ ตามกระบวนการออกแบบที่แสดงการเคลื่อนตัวลักษณะทักษิณาวัตรของนพเคราะห์ ตามระบบโหราศาสตร์ทักษา เขตการใช้สอยภายในเมืองที่กำหนดให้ประกอบด้วย 3 เขต (ตรีบูร) สอดคล้องตามแผนภาพวัสดุปุรุษมณฑล อันมีพื้นที่ว่างศูนย์กลางเมืองเป็นที่สถิตของพรหม ปริมณฑลถัดมาเป็นเขตของเทวดา และเขตของมนุษย์ตามลำดับ
ในต้นพุทธศตวรรษที่ 20 ตคิทางพุทธศาสนาเถรวาทเข้ามามีอิทธิพลต่อเมืองเชียงใหม่เหนือคติ การนับถือผีแบบดั้งเดิม โดยเฉพาะอย่างยิ่งคติการบูชาพระธาตุ อันก่อให้เกิดการสร้างพุทธเจดีย์และวัด ในเขตเมืองเชียงใหม่ คติการบูชาพระธาตุนี้ ได้แพร่ขยายจากศูนย์กลางที่เชียงใหม่ สู่เมืองสำคัญต่าง ๆ ในเขตวัฒนธรรมล้านนา และได้ดำรงความสำคัญสืบเนื่องตลอดมาจวบจนปัจจุบัน
The study concerntrated on the design of Chiang Mai City in Lanna culture in term of symbolical ideology, designing process and creative achievements which limited to the square shape city wall surrounded by the moat as well as the ring circle quarter part of the city wall. Concerning the History of Architecture methodology, this study shown the result as follow.
The principles of design based on the knowledge of Astronomy and Taksa
Astrology since King Mangrai established the city of Chiang Mai in A.D. 1296. The design of Chiang Mai City mentioned on Taksa Astrology which refered to the major 9 planets (Nagraha) which are the sun (Ravi), the moon (Soma), Mars (Mangala), Mercury (Budha), Jupiter (Brhaspati), Venus (Sukra), Satun (Sani), Rahu and Nepture (Ketu). As result, the symbolical ideology of the ring circle quarter part of the Chiang Mai City wall represented the shape of a conch shell: a symbol of richness and prosperity. Besides, the design process also presented Taksinawatra movement of the nine planets (Nagraha) as mentioned in Taksa Astrology concept. Moreover, the city zoning also consisted of 3 parts (Tribul) which related to Vastu-purusha Mandala. The centre zone of the Mandala square represented the position of Bhrama, the next outer part represented the position of goods (Deva) and the rim external area represented the position of human.
In mid 14th century, Theravada Budhism influenced in Chiang Mai City and turned to be acceptable than the traditional superstitious belief. The ideology of Phra That (Buddha Relics) in Theravada Buddism made abundance creation of Phra That Chedi and lots of temples in Chiang Mai City during that time. Later, the concept of Phra That spreaded from Chiang Mai to many cities in Lanna Culture and continue on to this present time.
