งานวิจัยนี้มุ่งศึกษาการใช้พื้นที่แหล่งศาสนสถานแบบเขมรในเมืองเก่าสุโขทัย โดยการขุดค้นและวิเคราะห์หลักฐานทางโบราณคดีในพื้นที่ประชิดตัวปราสาท 3 แห่ง ได้แก่ ศาลตาผาแดง วัดพระพายหลวง และวัดศรีสวาย เพื่อทราบถึงประวัติและอายุสมัยของการใช้พื้นที่ตั้งแต่ก่อนการสร้างจนถึงการทิ้งร้าง ปรากฏผลการศึกษาดังนี้
1.ช่วงประมาณพุทธศตวรรษที่ 17-18 ปรากฏร่องรอยการเข้ามาอยู่อาศัยหรือประกอบกิจกรรมในพื้นที่มาก่อน โดยกำหนดอายุจากเศษเครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์ซุ่งเหนือ-ซุ่งใต้ ซึ่งขุดพบในในชั้นดินที่อยู่ใต้ชั้นทรายถมทำฐานรากปราสาท
2.พบหลักฐานร่วมกับชั้นการก่อสร้างปราสาท บ่งบอกอายุการสร้างดังนี้ ศาลตาผาแดง น่าจะสร้างราวครึ่แรกพุทธศตวรรษที่ 18 วัดพระพายหลวง น่าจะสร้างราวครึ่งหลังพุทธศตวรรษที่ 18 และวัดศรีสวาย น่าจะสร้างราวครึ่งแรกศตวรรษที่ 19
3.พบหลักฐานเทคนิควิธีการก่อสร้างและสถาปัตยกรรมเพิ่มเติมคือ มีการเตรียมฐานรากปราสาท ด้วยการขุดหลุมแล้วถมบดอัดทรายสลับชั้นหิน สำหรับที่วัดพระพายหลวงพบว่าฐานไพทีปราสาทมิได้เป็นฐานบัวลูกฟักตามระเบียบงานก่อสร้างปราสาทเขมรแต่อย่างใด และยังพบชุดเครื่องมุงหลังคาดินเผาเนื้อแกร่งเคลือบสีเขียวมะกอก (จากแหล่งเตาบ้านเกาะน้อยรุ่นต้น) ได้แก่ กระเบื้องกาบกล้วย กระเบื้องเชิงชาย และบราลี ซึ่งน่าจะมีอายุร่วมสมัยกับระยะแรกสร้างปราสาท
4.พบหลักฐานใหม่และข้อมูลเพิ่มเติมที่สำคัญ ได้แก่ เตาหลอมสำริดที่ศาลตาผาแดง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 19 กลุ่มภาชนะดินเผาบรรจุอัฐิที่วัดพระพายหลวง อายุราวพุทธศตวรรษที่ 19-20 ดอกไม้ใบไม้และชิ้นส่วนทองคำที่วัดศรีสวาย ซึ่งน่าจะเป็นวัตถุมงคลทางศาสนาหรือเป็นสิ่งของอุทิศในพิธีกรรมปลงศพ อายุราวพุทธศตวรรษที่ 19-21
5.การใช้พื้นที่แหล่งศาสนสถานแบบเขมรยังคงสืบเนื่องต่อมา ก่อนที่เมืองถูกทิ้งร้างไปในราวกลางพุทธศตวรรษที่ 22 ตามปรากฏจากหลักฐานเศษเครื่องถ้วยจีนสมัยราชวงศ์หมิงซึ่งพบอยู่ในชั้นดินทับถมระยะสุดท้าย
The purpose of the research is to figure out the sequential habitation and land use at three ancient Khmer styled sanctuaries ; namely, San Ta Pha Daeng, Wat Phra Phai Luang and Wat Si Sawai, located in the ancient town of Sukhothai. Three test pits were excavated ; one for each site. These finding obtained.
1. The first habitation and land use of the sites dated to the 12-13 century CE is based on finds from the layer under the sandy earth fill of the monument’s base; i.e. sherds of the Chinese Northern and Southern Song.
2. Finds from the layer of constructing monuments suggest that San Ta Pha Daeng was built in the late 12 century CE, Wat Phra Phai Luang the early 13 century CE and Wat Si Sawai the late 13 century CE.
3. Technique of consolidation of the monument’s base is to burying sand and gravesls, places alternately, layer-by-layer, in the ground before their basements were constructed. It is noticeable that the upper base of Wat Phra Phai Luang sanctuary did not follow the base form of the Khmer style and also found element of roof decoration; roof tiles, antefixes and finials made of green glazed stonewares (early Ko Noi kiln cluster) which were supposed to be contemporary with early phase of the monument.
4. New discoveries from excavations are as follows: a trace of bronze casting furnace at San Ta Pha Daeng, dated to the 14 century CE; group of burial jars at Wat Phra Phai Luang, dated to the 14-15 cetury CE; and some gold leaves of Wat Si Sawai, probably a monastery’s offering or a part of mortuary practice, dated to the 14-16 century CE.
5. Sherds of the Chinese Ming dynasty were found from the last layer confirm that the Khmer styled sanctuaries were functioned until the early 17 century CE.
